Odkrywanie Brazylii: Made in Brazil cz. 2

Zdj. 1 - Capoeira

Capoeira, zwana również Capoeiragem jest jednym z wyrazów kultury brazylijskiej łączącym mieszane sztuki walki, sport i muzykę. Capoeirę w obecnej formie opracowano w Brazylii, głównie przy udziale potomków afrykańskich niewolników. Charakteryzuje się ona przewrotami i szybkimi ruchami, wśród których największe znaczenie mają kopnięcia i ruchy zamiatające nogami, uderzenia głową, kolanami i łokciami oraz liczne akrobacje na ziemi i w powietrzu.

Jedną z cech odróżniających capoeirę od innych sztuk walki jest jej mocne połączenie z muzyką. Ludzie, którzy praktykują tę dziedzinę sportu w Brazylii, uczą się nie tylko walczyć ale również śpiewać i grać na typowych instrumentach muzycznych przeznaczonych do tego celu. Uznaje się, że ten, kto uczy się tylko walczyć, ignorując muzykalność – jest niekompletny.

Nie wiadomo dokładnie skąd pochodzi nazwa Capoeira, lecz dopuszcza się dwie możliwości:

Pierwsza wiąże się z koszem, używanym przez niewolników do przewozu ptaków, w tym głównie kogutów, na targi. Podczas transportu zwierzęta umieszczone w koszu zaczynały walczyć, a niewolnicy obserwując ruchy ptaków podczas walki nazwali je capoeira
Druga możliwość wiąże się ze słowem pochodzącym od indian Tupi – kapu’era, co oznacza „to co było zalesione”. Termin ten powstał z połącznia słów: ka’a – las, zalesienia oraz pûera – „co było”. Odnosi się to do wyrębu zalesionych terenów pod uprawę rolnictwa w Brazylii. Uważa się, że nazwa capoeira powstała od tych właśnie terenów, które później zostały zasiedlone przez niewolników pracujących na roli.

Historia

W XVII wieku ludy pasterskie z południowej Angoli praktykowały święto wejścia młodych ludzi w dorosłość. Z tego powodu odprawiano ceremonię zwaną n’golo, co oznacza – zebra w języku Kimbundu. Podczas ceremonii młodzi mężczyźni rywalizowali w walce przy akompaniamencie bębnów a wygrywał ten który dotknął nogą głowę przeciwnika. Zwycięzca miał prawo wyboru panny młodej bez konieczności wpłacania za nią posagu. Wraz z przybyciem portugalskich najeźdźców i zniewolenia Afryki, zwyczaj został przeniesiony do Brazylii.

Na terenie Brazylii afrykańskich niewolinków zmuszono do pracy i wyzbycia się swoich zwyczajów i kultury, narzucając im język portugalski i religię katolicką. Jako przejaw buntu przeciwko brutalnemu traktowaniu i uciśnieniu, niewolnicy zaczęli ćwiczyć tradycyjne sztuki walki pochodzące z Angoli – dzisiejszą capoeirę.

W XVIII wieku portugalczycy zaczęli sprowadzać do Brazylii niewolników z Afryki Zachodniej. Najczęściej sprowadzani byli Jorubowie (zamieszkujący Nigerię, Benin i Togo).

Główną działalnością okresu kolonialnego w Brazylii była uprawa trzciny cukrowej. Portugalscy osadnicy zakładali wielkie plantacje, na których pracowała tania siła robocza z Afryki. Mimo dużej przewagi liczebnej, brak dostępu do broni oraz rozbierzności miedzy licznymi grupami etnicznymi niewolników skutecznie zniechęcały do buntu. W takim środowisku wyrastała capoeira, która stała się nadzieją ludów afrykańskich na wolność i przetrwanie w niesprzyjającym środowisku. Był to jedyny sposób aby móc przeciwstawić się właścicielom, zawsze uzbrojonym i jeżdżącym konno.

Zdj. 2 - Niewolnicy tańczący Capoeirę

Roda de Capoeira

Roda de Capoeira, jest grupą capoeiristów tworzących okrąg. Niektórzy z nich zaopatrzeni są w bębny i inne instrumenty muzyczne. Uczestnicy znajdujący się w okręgu dodatkowo śpiewają i wybijają odpowiedni rytm dla walczących wewnątrz zawodników.

Zdj. 3 - Roda de Capoeira

Wbrew pozorom capoeira nie jest brutalna, nie chodzi tu o znokautowanie przeciwnika lub jego pobicie ale o obalenie przeciwnika na ziemię, najlepiej jak najbardziej widowiskowo. Jeśli wewnątrz okręgu spotka się doświadczony zawodnik z o wiele słabszym, często aby pokazać swoją wyższość zatrzymuje on ciosy tuż przed ciałem przeciwnika. Jest to też forma zwrócenia uwagi na słabe punkty rywala bez krzywdzenia go. W przypadku gdy walczą dwaj doświadczeni zawodnicy, gra może być bardziej agresywna.

Ginga – jest podstawowym ruchem capoeiry, oprócz tego często wykorzystuje się kopnięcia w rotacji, przewroty zwane floreios, liczne uderzenia oraz ruchy akrobatyczne wykorzystujące dużą elastyczność zawodnika.

Chrzest uczestników

Zawodnicy zebrani w okręgu celebrują dołączenie nowych uczestników do grupy i ofiarują dla nich pierwszy sznur (zawiązywany wokół talii, podobnie jak różnokolorowe pasy w innych sztukach walki). Święto chrztu wykorzystuje się również podczas przeniesień zawodników do wyższych klas tej sztuki walki. Podczas uroczystości nowy uczeń walczy z mistrzem i zostaje oficjalnie przyjęty do grupy w momencie gdy zostaje pokonany (upada/zostaje obalony). Dodatkowo uczeń dostaje przydomek, który może wynikać z jego budowy fizycznej lub określonych cech, czy umiejętności. Od tej pory inni zawodnicy zwracają się do niego zgodnie z jego nowym imieniem. Wynika to z historii, w czasach gdy capoeira była nielegalna, stosowanie pseudonimów było wygodne, gdyż nie znało się prawdziwych nazwisk współtowarzyszy, co eliminowało groźbę wydania ich odpowiednim organom państwowym.

Zdj. 4 - Kolory sznurów symbolizujące poziom zaawansowania

Muzyka

Muzyka jest kluczowym elementem w tej sztuce walki. Stanowiła ona w przeszłości pewnego rodzaju zasłonę. Praktykujący ją niewolnicy mogli bez przeszkód trenować sztukę walki, podczas gdy ich właściciele widzieli śpiewy i tańce.

Grupa muzyczna – tradycyjnie składają się z trzech tzw. Birimbau (instrumentów muzycznych pochodzenia afrykańskiego), dwóch tzw. Pandeiro (instrumentów muzycznych zbliżonych budową do tamburynu) i jednego tzw. Atabaque (dużego bębna wykonanego z wydrążonego pnia drzewa i napiętej na nim skóry).

Zdj. 5 - Instrumenty muzyczne wykorzystywane podczas grania Capoeiry

Capoeira dziś

Dziś capoeira jest nie tylko aspektem szutki ale prawdziwym towarem eksportowym Brazylii na cały świat. Popularność sprawiła, że za sprawą capoeiry kraj kawy odwiedzają tysiące studentów z najdalszych zakątków świata, którzy uczą się tu języka portugalskiego i zgłębiają tajniki tej sztuki. Najlepsi nauczyciele capoeiry podróżują po całym świecie prowadząc liczne pokazy, kursy i seminaria. Przed laty skrywany symbol kultury afrykańskiej, dziś jest powodem dumy dla całego narodu brazylijskiego.

Ciekawostki:

Za kolebkę powstania capoeiry uznaje się brazylijskie stany Bahia, Pernambuco i Rio de Janeiro
Roda de Capoeira – czyli wykonanie capoeiry w grupie, zostało zarejestrowane w 2008 roku przez IPHAN (Narodowy Instytut Dziedzictwa Historycznego i Artystycznego w Brazylii) jako dobro kultury brazylijskiej.
We wrześniu 2014 roku capoeira otrzymała tytuł Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości nadanego przez UNESCO.